قرارداد اختیار معامله (Option) چیست؟

دکتر احمد یزدان پناه
اقتصاددان و استاد دانشگاه

قرارداد اختیار معامله (Option) چیست؟

در بازارهای مالی ایران، ابزارهای گوناگونی در معاملات مورد استفاده قرار می ­ گیرند. این ابزار با اصطلاح کلی “ اوراق بهادار ” معرفی می ­ شوند. انواع اوراق بهادار سهام ، بسته به نوع قرارداد معامله و همچنین موضوع مورد معامله دارای اسم های مختلف و کارکردهای متفاوتی هستند.

شرکت ها و صاحبان بنگاه های اقتصادی برای تامین مالی طرح‌­های خود و همچنین سرمایه گذاران برای کسب سود و بهره‌­وری بیشتر، لازم است تا با انواع اوراق بهادار آشنا شوند.

اوراق بهاداری که در ایران مورد معامله قرار می‌گیرند در سه دسته کلی تقسیم­‌بندی می­‌شوند:

اوراق سهام شامل سهام عادی، سهام ممتاز و سهام سرمایه ­ای

اوراق بدهی شامل اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابرازهای مالی اسلامی

ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، سلف، معاوضه و گواهی صندوق های سرمایه گذاری

۱- اوراق بهادار – اوراق سهام

الف- سهام عادی

اوراق سهام عادی اصلی‌ترین اوراق بهادار قابل‌ معامله در بورس تهران است که این ابزار نشان دهنده میزان مالکیت سرمایه گذاران در یک شرکت است. این اوراق به لحاظ مالکیت به دو دسته بانام و بی­‌نام تقسیم می­‌شود. که تنها تفاوت آن در درج نام دارنده روی برگه سهام و دفتر شرکت در مورد سهام بانام است. سهام عادی، طبق قوانین در ایران با قیمت اسمی ۱۰۰۰ ریال منتشر می‌شوند.

دارندگان سهام عادی دارای حق رای در انتخاب هیأت مدیره شرکت و تأیید یا رد اقدامات پیشنهادی مدیریت شرکت و همچنبن دارای حق ­تقدم خرید سهام هستند. حق‌تقدم حقی است که به موجب آن دارندگان فعلی سهام عادی در خرید سهام جدیدالانتشار اولویت خواهند داشت.

صاحبان این سهام، ریسک زیادی در سرمایه گذاری متحمل می­‌شوند؛ زیرا در صورت کاهش سود شرکت، ارزش بازاری سهام آن‌ها کاهش یافته و یا در صورت انحلال شرکت آخرین گروهی خواهند بود که مطالبات خود را دریافت می­‌کنند.

ب- سهام ممتاز

سهام ممتاز را اوراق بهادار ترکیبی نیز می‌نامند؛ زیرا ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه را با هم دارا هستند. سهام ممتاز از نظر نداشتن سررسید و همچنین هزینه مالیاتی، شبیه سهام عادی‌اند؛ اما با توجه به دریافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار می‌گیرند.

سهام ممتاز از طریق پذیره‌نویسی خصوصی وارد بازار می‌شوند. در بازار خارج از بورس و همچنین در بورس اوراق بهادار قابل دادوستد هستند.

۲- اوراق بهادار مبتنی بر بدهی

بنگاه های اقتصادی از طریق دو روش می­‌توانند وجه مورد نیاز خود را تامین کنند: دریافت وام از بانک و یا انتشار اوراق بدهی. از انواع اوراق بدهی می­‌توان به اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابزارهای اسلامی اشاره کرد.

الف- اوراق قرضه

اوراق بهادار قابل معامله ای است که مبلغ وام و سود متعلق به آن و همچنین زمان سررسید اصل و سود وام، در آن مشخص می‌­شود. این اوراق بهادار از نظر زمان سررسید به سه دسته کوتا­ه مدت، میان مدت و بلند ­مدت، و بر اساس نرخ بهره به دو دسته با نرخ ثابت و با نرخ شناور تقسیم می­‌شوند.

اوراق قرضه معمولا توسط دولت منتشر م‌ی­شود و به­دلیل اینکه دولت پرداخت اصل و سود این اوراق را ضمانت می‌کند، جزو کم ریسک­ترین نوع اوراق بهادار محسوب می‌شود.

ب- اوراق مشارکت

در راستای اجرای بانک‌داری اسلامی اوراق مشارکت، جایگزین اوراق قرضه شد.

اوراق مشارکت نوعی از اوراق بهادار است که با مجوز بانک مرکزی، برای تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی – انتفاعی دولت یا شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات عام‌المنفعه منتشر می‌شود.

به اوراق مشارکت ، سود ثابتی به طور علی‌الحساب تعلق می‌گیرد که در مقاطعی از سال پرداخت می‌شود. سود قطعی اوراق مشارکت، در زمان سررسید و از محل سود طرح و به تناسب قیمت اسمی و مدت زمان سرمایه گذاری در اوراق، تعیین و به دارندگان اوراق مشارکت پرداخت می‌گردد.

ج- ابزارهای اسلامی

اوراق قرضه اسلامی یا صکوک، ابزاری ابتکاری و منطبق با قوانین شرعی اسلامی هستند.

صکوک به ­عنوان اوراق بهادار با پشتوانه قرارداد اختیار معامله (Option) چیست؟ مالی تعریف می‌شود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌­تواند بدون خلق ارزش و کار، سودآوری داشته باشد. اوراق بهادار صکوک، منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی های فیزیکی شرکت های خاص جذب می‌­کنند.

اختیار معامله چیست؟قرارداد اختیار خرید و اختیار فروش سهام در بورس

قرار داد اختیار معامله ( option ) قرارداد اختیار معامله (Option) چیست؟

اختیار معامله یکی‌از ابزارهای بسیار مطلوب برای کاهش ریسک سپرده گذاری است . با توجه به این که اخیرا مراسم رونمایی از معاملات آپشن برگزار شده‌است و از این به بعد این دسته از معاملات هممیتواند به وسیله سرمایه گذاران انجام شود , تصمیم گرفتیم تا در‌این مقاله اطلاعاتی را در مورد قراردادهای اختیار داد و ستد در اختیار شما قرار دهیم . انگیزه از راه‌اندازی قراردادهای اختیار خرید و فروش ( option ) کاهش ریسک سرمایه‌گذاری , افزایش قدرت نقدشوندگی و آماده آوردن امکان برنامه ریزی های بلندمدت برای سرمایه‌گذاران در بورس است . برای شناخت با این دسته قراردادها در ادامه مقاله با ماهمراه باشید .

قرارداد اختیار معامله چیست؟

اختیار معامله یک قرارداد دوطرفه بین خریدار و فروشنده است.براساس این قرارداد، خریدار قرارداد حق (نه اجبار) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را قرارداد اختیار معامله (Option) چیست؟ با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد.بنابراین براساس این قرارداد، دو طرف توافق میکنند که درزمان آینده معامله ای انجام دهند.نکته اصلی در این نوع قرارداد کلمه اختیار است.یعنی خریدار قرار داد اختیار دارد که آن را اعمال بکند و یا نکند. در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می آورد. از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، براساس مفاد قرارداد، باید آماده فروش دارایی مذکور درصورت تمایل خریدار باشد.

نحوه کارکرد قرارداد اختیار معامله

به طور ساده می توان گفت که در قرارداد اختیار معامله،خریدار با پرداخت مبلغی مشخص،حق اعمال اختیاری آن قرارداد را خریداری میکند.در نتیجه اگر در تاریخ سررسید قرارداد تصمیم بگیرد که آن را اعمال کند،فروشنده باید به تعهدات خود عمل کند.در صورتی هم که خریدار تمایلی به اعمال قرارداد نداشته باشد هیچ الزام و اجباری برای آن وجود ندارد.در مرحله قرارداد اختیار معامله (Option) چیست؟ اول شما فقط مبلغ قرارداد اختیار معامله را پرداخت می کنید.مثلا برای سهام شما فقط مبلغ قرارداد اختیار خرید یا اختیار فروش سهام را پرداخت می کنید.در ادامه درباره دو نوع این قرارداد یعنی اختیار خرید و اختیار فروش بیشتر توضیح می دهیم.برای اینکه فروشـندگان اختیـار معامله به تعهد خود عمل کنند، قراردادهـای اختیـار معاملـه در بورس ها مـورد معامله قـرار میگیرنـد. در این حالـت بورس انجام تعهدات فروشـنده اختیار در مقابـل خریـدار اختیـار را تضمین می کند.

اختیار خرید چیست؟

اختیار خرید عبارت است از حقى براى خرید یک دارائى(مثلا سهام) در یک قیمت معین و در تاریخ مشخص. اختیار معامله‌ها در مورد دارائى‌هاى مختلفى مورد استفاده قرار مى‌گیرند.اما بحث ما در این مقاله در مورد اختیار معامله‌ اى است که در سهام انجام مى‌شود.به اختیار خرید call option گفته میشود.

اختیار فروش چیست؟

اختیار فروش، اختیارى است براى فروش یک دارائى مانند سهام در یک قیمت معین و در تاریخ مشخص.از آنجائى‌که اختیار فروش به دارنده آن اجازه فروش سهام در قیمت مشخصی را مى‌دهد، کاهش در قیمت سهام، اختیار فروش را ارزشمندتر مى‌نماید.و برعکس، اگر قیمت سهام افزایش یابد، اختیار فروش کم‌ارزش مى‌شود.به اختیار فروش put option گفته می شود.

قیمت اعمال چیست؟

قیمت اعمال (Strike Price) اختیار خرید و فروش،یک قیمت قراردادی است که در زمان اعمال اختیار معامله، خریدوفروش دارایی مورد نظر به آن قیمت معامله خواهد شد.در واقع قیمت اعمال در یک قرار داد اختیار معامله همان قیمتی است که شما می توانید در صورد داشتن اختیار خرید(مثلا در سهام)،در زمان سررسید سهام مورد قرارداد را به آن قیمت بخرید.ویا در صورت داشتن اختیار فروش،سهام مورد قرار داد را به آن قیمت بفروشید.

مثال : فرض کنید شما اختیار خرید هر سهم شرکتی را امروز به قیمت ۵ تومان خریداری می کنید.قیمت اعمال اختیار خرید ۱۰۰ تومان و سررسید قرارداد ۳ ماه دیگر است.حال اگر بعد از گذشت ۳ماه و در زمان سررسید قیمت آن سهم بیش از ۱۰۰ تومان باشد(مثلا ۱۵۰ تومان) در این صورت شما می توانید اختیار خرید خود را اعمال کنید و سهم را به قیمت ۱۰۰ تومان خریداری کنید.در این صورت شما مجموعا ۱۰۵ تومان برای سهم پرداخت کرده اید،درحالی که قیمت روز سهم ۱۵۰ تومان است.حال اگر در تاریخ سررسید قیمت سهم کمتر از ۱۰۰ تومان بود(مثلا ۸۰ تومان) در این صورت شما اختیار خرید خود را اعمال نمی کنید.با این کار فقط آن ۵ تومانی که برای خرید اختیار خرید پرداخت کرده بودید از بین می رود.حالت عکس این نثال نیز برای قرارداد اختیار فروش صادق است.

انواع قرارداد اختیار معامله

۲ نوع از معروف ترین قراردادهای اختیار معامله،اختیار معامله آمریکایی و اختیار معامله اروپایی هستند.اختیار معامله اروپایی،اختیار معامله هایی هستند که اعمال آنها فقط در زمان سررسید قرارداد،امکان پذیر است.در اختیار معامله اروپایی،خریدار اختیار معامله هیچ گاه قبل از زمان سررسید اختیار معامله،مجاز به اعمال اختیار خرید یا اختیار فروش خود نیست.در حال حاضر اختیار معامله ای که قرار است در بورس ایران مورد استفاده قرار بگبرد از نوع اروپایی است.اما اختیار معامله آمریکایی ،برخلاف اختیار معامله های اروپایی در هر زمانی قبل از تاریخ سررسید قابل اعمال می باشد.

نکته : در حال حاضر قراردادهایی که بورس تهران تعریف نموده است فعلا از نوع «اختیار خرید» می‌باشند . درین قراردادهاسرمایه‌گذاران میتوانند تنها نسبت به دریافت شرایط خرید در نمادهای ایجادشده اقدامنمایند . اخذ موقعیت فروش هم تنها برای بستن موقعیت‌های خرید قبل اخذشده , امکان‌پذیر خواهد بود .
چگونگی اعمال قراردادها به‌صورت غیرخودکار است و دارندگان شرایط بازخرید در صورت تمایل به اعمال , می بایست درخواست اعمال خویش را از روش کارگزار ذی‌ربط و مطابق با قرارداد مشتری – کارگزار , به اتاق پایاپای اعلام نمایند .

مزایای قراردادهای اختیار معامله چیست؟ (۱)

سرعت بالای رشد معاملات OPTIONS در بورس های دنیا؛

مزایای قراردادهای اختیار معامله چیست؟ (۱)

از آمار رشد صنعت اختیار معامله ها در بورس های جهانی، می توان نتیجه گرفت که معاملات اختیار معامله مزایا و جذابیت بالایی داشته و بر زندگی مردم قرارداد اختیار معامله (Option) چیست؟ اثر گذاری مثبت دارند.

به گزارش «پایگاه خبری بورس کالای ایران»، سابقه معامله قراردادهای اختیار معامله ( options ) به سال ۱۹۷۳ (یعنی ۴۴ سال قبل) بر می­ گردد. در دهه های اخیر طبق آمار «شورای صنعت اختیار معامله­ ها» ( OIC ) حجم کل قراردادهای اختیار معامله در بورس­ های ایالات متحده در ۱۹۵۹ حدود ۵۰۷ میلیون بوده است. تا ۲۰۰۷ این رقم رشد چشم گیری نموده و از ۳ میلیارد قرارداد فراتر رفته است. در سطح جهانی تعداد قراردادهای آتی و اختیار معامله شده در بورس­ ها در سال ۲۰۱۵ به ۷۸/۲۴ میلیارد قرارداد رسید که نسبت به سال ۲۰۱۴ رشدی معادل ۵/۱۳ درصد داشته است لذا صنعت مزبور بالاترین نرخ رشد را از ۲۰۱۰ تجربه کرده است. در منطقه آسیا- پاسیفیک رشد مزبور بیشترین بوده یعنی به ۷/۳۳ درصد رسیده و تعداد قراردادهای آتی و اختیار معامله شده در بورس ­ها آن منطقه ۷/۹ میلیارد قرارداد بوده است.

از ارائه آمار رشد این صنعت و بازار در مقدمه بالا، می توان نتیجه گرفت که معاملات اختیار معامله مزایا و جذابیت بالایی دارند و بر زندگی مردم اثر گذاری مثبت دارند که چنین رشدی را بخصوص در آسیا پاسیفیک تجربه کرده ­اند. اما چرا این ابزار معاملاتی این چنین مقبولیت عام پیدا کرده است؟ هر چند می­دانیم ریسک­های آن حکم می­کند که این قراردادها فقط برای معامله­گران مطلع و آگاه مفید فایده باشند؛ اما به راستی مهمترین مزیت­های قراردادهای اختیار کدام اند؟

دکتر احمد یزدان پناه
اقتصاددان و استاد دانشگاه

مزایای قراردادهای اختیار معامله

گرچه بیش از ۴۰ سال از معرفی آنها می­گذرد ولی گویا توجه به شایستگی آنها همین چند سال شروع شده است. برخی از سرمایه­گذاران از انجام معاملات اختیار معامله­ها ( options ) سرپیچی می­کنند چرا که بر این باورند آن قراردادها پیچیدگی­های خاص خود را دارند و لذا شناخت و فهم و درک درست آنها مشکل است. برخی از سرمایه­گذاران تجربه تلخی از اولین تجارت خود از تجارت آنها دارند، زیرا نه خود آنها و نه کارگزار آنها اموزش علمی و عملی مناسبی را در چگونگی بکارگیری آن ابزارها ندیده­اند. بکارگیری نامناسب و نادرست از قراردادهای اختیار معامله، مثل هر ابزار قدرتمند دیگری، میتواند به مشکلات عدیده­ای منجر شوند.

باید گفت که واژه «ریسکی» ( risky ) و یا «خطرناک» ( dangerous ) که به ناحق به این قراردادها توسط برخی رسانه های مالی در دنیا سنجاق شده است، اجازه نمی­دهند مزایای آن از پشت ابرها تیره نمایان شوند. لذا این امر برای سرمایه­گذاران بخصوص منفرد از اهمیت خاصی برخوردار است که قبل از هر گونه تصمیمی درباره ارزش قرارداد اختیار معامله به هر دو روی سکه دقیق شوند.

مزایای کاربرد قراردادهای اختیار معامله می توان در چهار دسته (بدون ترتیب اهمیت) خلاصه نمود. آنها کارایی و کارآمدی هزینه­ها ( cost efficiency ) را افزایش می­دهند، می­توانند ریسک کمتری نسبت به «سهام» داشته باشند؛ معاملات آن ها درصد بازده بالقوه بالاتری بدست می­دهند. و سرانجام آنها تعداد متنوعی از استراتژی­های معاملاتی را ارائه می­کنند. پس از توجه به شرح بسیار مختصری که برای هر کدام آنها داده خواهد شد، اگر ارزیابی مجددی درباره قرادادهای اختیار معامله داشته باشید. از فرصت­های پیش رو در بورس­های کشور بیشتر و بهتر استفاده خواهید برد.

قراردادهای اختیار معامله در کاربرد اهرم­های مالی ( Leveraging ) با قدرت عمل می­کنند بطور دقیق­تر، یک سرمایه­گذار می­تواند به کمک اختیار معامله­ها وضعیت یا موفقیت معاملاتی خاصی را در مورد سهام بخود بگیرد که در مقایسه با وضعیت مشابه آن درباره سهام (خرید یا فروش) بدون کمک اختیار معامله، هزینه­های بزرگی را متحمل نشود. برای مثال، برای خرید ۲۰۰ سهم ۸۰ دلاری، یک سرمایه­گذار می­باید ۱۶۰۰۰ دلار هزینه کند. در حالی­که اگر آن سرمایه­گذار یا خریدار آن سهام اقدام به خرید دو قرارداد اختیار خرید ( call options ) به ۲۰ دلار می­نمود. (هر قرارداد شامل ۱۰۰ سهم است)، کل هزینه­هایی که او می­بایست بپردازد ۴۰۰۰ دلار می­شد. (۲۰ دلار قیمت هر قرارداد در بازار ×۱۰۰ سهم × ۲ قرارداد). در این گزینه سرمایه­گذار مزبور ۱۲۰۰۰ دلار از سرمایه خود را در اختیار دارد تا به صلاح خود صرف گزینه­های دیگر نماید. واضح است کار «بهمین سادگی» نیست، سرمایه گذار مزبور مجبور است قرارداد اختیار خرید مناسب و درستی را خریداری نماید که بتواند با وضعیت یا موقعیت آن سهم بخوبی برابری کند. گرچه، این استراتژی (که بدان "جایگزینی سهام" می­گویند) تنها گزینه قابل قبول نیست ولی روشی عملی و مفید و از نظر هزینه­ها کارآمد است.

مثال، فرض کنید شما تمایل به خرید سهام شرکت «آتیه» نموده­اید، زیرا فکر می­کنید در چند ماه آینده سهام مزبور ترفی خواهند نمود. شما می­خواهید ۲۰۰ سهم آن شرکت را که هر سهم ۱۳۱ دلار معامله می­شود، خریداری نمایید، این سرمایه­گذاری یا خرید برای شما در کل ۲۶۲۰۰ دلار هزینه در بردارد. بجای آنکه آن همه پول را درگیر کنید، شما می­توانید به بازار قراردادهای اختیار معامله در بازار سهام یا بورس کالا مراجعه کرده و اختیار معامله مناسبی را که بسیار به آن سهام هم طراز هستند انتخاب کنید و یک قرارداد اختیار خرید ( call option ) برای چند ماه آینده با قیمت توافقی یا قیمت اعمال ۱۰۰ دلار به مبلغ ۳۱ دلار خریداری کنید. برای کسب یک وضعیت یا موقعیت معادل اندازه ۲۰۰ سهم که در بالا اشاره شد، شما به دو قرارداد نیاز دارید. این امر کل سرمایه­گذاری شما را به ۶۸۰۰ دلار می­رساند. (۳۴ دلار قیمت آن قرارداد در بورس × ۱۰۰ سهم × ۲ قرارداد) که با حجم سرمایه­گذاری قبلی بر روی همین تعداد از آن سهام که ۲۶۸۰۰ بود کلی تفاوت دارد. این تفاوت را می توانید در حساب خود بخوابانید و سود سپرده آنرا بگیرید و یا به شکار فرصت­ها سرمایه­گذاری در دارایی­های دیگری (مثل مشتقه­های کالایی) تا بدین وسیله سبد دارایی­های (پرتفوی) خود را متنوع تر ساخته و ریسک سرمایه­گذاری­های خود را کاهش دهید (به همبستگی آماری بین کالاها و سهام در پرتفوی خود توجه داشته باشید که منفی­اند، یعنی در صورت کاهش قیمت یک قلم افزایش قیمت در دیگری حافظ منافع ما می­شود!).

با توجه به طولانی شدن بحث، اجازه دهید ۳ مزیت دیگر اختیار معامله را در یادداشت بعدی مطرح کنیم.